"O gueiteiro" de Curros

O GUEITEIRO

(Manuel Curros Enríquez)

"Sempre pola vila entraba
con aquel de señorío".

                                Rosalía Castro

Dendes do Lérez lixeiro
ás veigas que o Miño esmalta,
non houbo no mundo enteiro
máis arrogante gueiteiro
que o gueiteiro de Penalta.

Sempre retorcendo o bozo,
erguida sempre a cabeza,
daba de miralo gozo.
Era un mociño... ¡que mozo!
Era unha peza... ¡que peza!

Despois do tempo pasado,
pasado pra non volver,
como on profeta ispirado,
inda mo parece ver
na festa do San Trocado.

Calzón curto, alta monteira,
verde faixa, albo chaleque
i o pano na faltriqueira,
sempre na gaita parleira
levaba dourado fleque.

Non houbo home máis cumprido
no mundo, de banda a banda,
nin rapaz máis espilido,
con máis riqueza vestido,
nin de condición máis branda.

Prás festas e romarías
chamado, tódolos días
topábase donde queira,
anque por certas porfías
sólo tocaba a muiñeira.

Pois, como poucos teimado
cando unha venta lle pega,
xura que pró seu agrado,
non se ten inda enventado
música como a gallega.

Neno era eu cando el vivía,
mais non o podo esquecer.
¡O que el na gaita sabía!
¡O que el cos dedos podía
naquel punteiro faguer!

Cando nas festas maores
era esperado o gueiteiro,
botábanlle as nenas frores,
ledas copras os cantores,
foguetes o fugueteiro.

Tras del, en longa riola,
da gaita o compás levando
con infernal bataiola,
iban correndo e choutando
os rapaciños da escola.

Nunca se puido avriguar,
véndolla repinicar,
por que o són da gaita ouíndo
cantos bailaban sorrindo,
acababan por chorar.

Pero cando el no turreiro,
cal na trébede a Sibila,
pegaba o pío primeiro,
daban ó vento o sombreiro
tódolos mozos da vila.

Comenzado o baile entón,
cousa era pra adimirar
aquel sembrante bulrón,
aquel aire picarón
i aquel modo de mirar...

I era de ver con qué trazas,
sin faguer pausas, nin guiños,
nin caso das ameñazas,
furtaba un bico ás rapazas
dos noivos diante os fociños.

Ninguén soubo frolear
do xeito que el froleaba.
Verlle a muiñeira botar,
era unha nube mirar
de anxeliños que pasaba.

Xentil, aposto, arrogante,
en cada nota o gueiteiro
ceibaba un limpo diamante,
que logo no redobrante
pulía o tamburileiro.

¿Que Orfeo se lle igualaba,
si mesmo dentro do fol
que co cóbado apertaba,
parecía que cantaba
escondido un rousiñol?

Músico on tempo e poeta,
algunha fada sacreta
tiña con que comovía,
pois nunca dunha palleta
saíu tan doce armonía.

Tocaba... e cando tocaba,
o vento que do roncón
polo canuto fungaba,
dixeran que se queixaba
da gallega emigración.

Dixeran que esmorecida
de door a Patria nosa,
azoutada, escarnecida,
chamaba, outra Nai chorosa,
ós filliños da súa vida...

I era verdá. ¡Malpocada!
Conta on penedo amarrada,
cravado un puñal no seo,
naquela gaita lembrada
Galicia era un Prometeo.

Un Prometeo cantando
eternas melanconías
sempre un consolo agardando
e sempre as bágoas chorando
do desdichado Macías.

Por eso cando a tocar
se puña o gueiteiro lindo,
cantos viñan pra bailar
si escomenzaban sorrindo,
acababan por chorar.

Por eso en vilas i aldeas,
por xentes propias i alleas
era aquel home estimado,
e por todos saudado
en camiños e vereas.

Por eso, donde el chegaba
dábanlle citas de amores
as mozas por que el toleaba,
e sempre á mesa xantaba
dos abades e priores.

Que dende o Lerez lixeiro
ás veigas que o Miño esmalta,
non houbo no mundo enteiro
máis arrogante gueiteiro
que o gueiteiro de Penalta.

("Aires da miña terra", 1880)